Хаданууд, хаданууд…
Орьёл үндэр, мантан томонууд, сарюун сагаан шобхо оройнуудаа дээгүүр үргэн, бүдүүзгэй аажамууд, тэдэ газар дээрэ оршонод.
Ааяма зунай халуун шанга нараншье, хабхар харанхы хожом намарай һүнинүүдшье, харалган хүйтэн үбэлэй хагсуу буруулган һалхиншье тэдэнэй томоотой бүдүүн маяг абариинь хубилгаагүй – тиигэжэ гансал хүсэ шадалдаа бахим бардамаар найдагшад далдиран, шэшэрэнгүй, бардам дорюунаар аюул тодхор угтадаг.
Өөһэдөөшье хаданууд бардам дорюунаа мэдэрдэг, тэдэнэй түгэлдэр хүсэндэ байгаалишье һүгэдэдэг.
Тунгалаг хүйтэн горхо голнууд холуур нэмжээрһэн тэдэнэй хормойе аршаан булаг уһаяа салгидхаан оролдостойгоор угаадаг, зундаа – дурдам ногоон, үбэлдөө – сагаан хүбэн нэмэрүүлгэ тэдэнэй адар томо бэеые бөөмээлэн хушадаг, дун сагаан хөөбэри үүлэд бараг уршалаата магнайень халуун наранһаа һүүдэрлэн, һэбюурдэжэ эрхэлдэг.
Үни урда сагһаа хойшо хүнүүдшье эдэ хадануудта һүгэдэн шүтэдэг…
Зунай эхин һарын халуун нэгэ үдэр һэн. Ногооной оёороор исалан байгаа таршаагууд шэхэ дүлииртэр таршагананад; хаанаб даа, тэрэ дээрэһээ, харасын хүртэшэгүй үндэрһөө булжамарай дуун таһалгаряагүй үлхэлдэн, газар дээгүүр адхарна; хаанаһаашьеб гэнтэ гараһан халуун һэбшээнэй амисхаал доро тала хээрын сэсэг, ногоонууд дүмүүхэнээр һаршаганан, хаташаһан набшаараа хуби заяандаа голхорһон мэтэ өөһэд дундаа шэбэнэлдэн уйтайханаар гунханад. Ялбалзан байгаа наран доро үргэн дэлюун сээжэеэ дэлгээжэ, тэрэнээ шатаама халуун элшэһэй дүйрэн, амидан, хүсэ тамираа алдан газар дэлхэй хэбтэнэ.
Гансал Үлзытэ баабай энэ хүл доогуурнь нэмжээрэн, анган хатажа хэбтээшэ талын дунда урданайхяараал хашалгүй, аажам дорюун оршоно.
Байд гээд лэ үндэр нарһад, тэрэнгиин оёороор харагдахаяа болижо, хоргодон, бишыхан зонууд тэрэнэй эгсэ ташалангаар үгсэн, хойно хойноһоо һубаринад. Үни хада тэдэ зонууд эсэнхэй: нара һалхинда борбойдожо харалшаһан нюурнуудһаань гашуун хүлһэн забда-залигүй адхаржа, гонзогор хара зурлаануудаар һаншаг магнай руунь гоожоно; монсо-сонсо сумаа туулмагуудынь бүхылдэһэн нюргыень улам бүри хүндөөр даран шалаана; ангажа хаташаһан уралнуудаа долёон норгожо, тэдэ дээрэ – дээрэһээнь амилнад. Харин нариихан зүргэ шэнгээрһэ, ногоон соогуур годиролдон, тэдэниие дахуулжа, улам-улам дээшээл эсэшэгүйгөөр абирна.
Намига-һамига бүдэй үртэһэн, үмхи сагаан хии моринуудаар намирһан, хэдэн жэлэй үмхиржэ шаралшаһан шэлбүүһэ сагдуул хадханхай хүһэрэй шулуун обоо хүрэжэ тэдэ хүнүүд зогсобод. Дала мүрэһөө үргэгшэнүүдээ түргэхэн мулталжа, хүбэнтэй тэрлигүүдэйнгээ хормойгоор хүлһөө аршан, амяа даража, модоной һүүдэрээр амарха газар хараашалнад.
Теэд тэдэ амархаа ерээ бэшэ эндэ: аяар тэрэ доронь, гаталһан замайнь эхиндэ, ган гасуурай хүхэльбэ сайбар уняарта бүхээгдэн, тэдэнэй орон нютагайнь үргэн дэлгэр таланууд халуун наранда хайрагдан зулмажа, туһа хүлеэн хабтайна.
Дахин тэдэ уухилалдан бодожо, туулмаг сумаануудаа һуулин, шэнэ үртэһэнүүдые, шэнэ хии моринуудые хажуугаараа һууһан сагдуулшуудта хүрмэнэ. Тиигээд тэдэ обоогоо тойрон дүхэриглэжэ дабшалнад. Дээдэ захадань һуугааша шорбогор шара һахалтай, үндэр сагаан үбгэжөөл бүдтэ оройлтотой, мүн өөртэнь лэ адли, зарим газартань танижа ядан торолдожо байгаад, гунигтайгаар уянгалан, уншажа эхилнэ. Хажуудань хоёр үбгэд зогсон, мэлигэр уулин толи хэрэгтэй газартань дэбэртэй уһаар сүршэнэд. Харин бэшэниинь шиидшьегүй, уншагша үбгэжөөлэйнгөө ама алдангүйгөөр адуулнад.
Зэргэлжэ һуугааша үбгэнһөө һэмээхэнээр асуубаб:
— Энэ хүнтнай иихэдээ юрдөө юун тухай уншана гээшэб?
— Мэдэхэгүй,- гэжэ тэрэмни мүн лэ шэбэнэн, тархияа һэжэрбэ. – Энэмнай түгэд ном гээшэ ха юм даа, түбэһэн зоной ойлгожорхихо юумэ бэшэ бэд даа.
— Теэд энэ уншааша хүнтнай ойлгоо юм бэзэ?
— Харин хэлэнэ гүби: түбэһэн зоной ойлгохо юм бэшэ гээшэ гэжэ лама банди бэшэ аад хаанаһаа ойлгохо һэм.
Тиигээд тэрэ уншааша үбгэжөөлэйнгээ хойноһоо дахасалдан: “Аахрай!” гэлдэжэ, тэдэ иишэ-тиишэнь эдеэн хэшэгэй дээжэ үргэн, архи сэржэм сүршэнэд…
Харин тойроод нөөхил дүнхэн хара тужа ой , хүнэй яажашье байгаа һаа мүнөөхеэрээл һанаа амар хашалагүй, абяа шэмээгүй зогсоно. Нөөхил үүлэгүй хүхэ сэнхир огторгой зэнхынэ, нөөхил шанга наран халуун элшээрээ газарай хүрьһэ хайран дүргэнэ…
Ямар өөдэгүй бишыханууд, ямар хайратай байгаа бэлэй тиихэдэ тэрэ бурдаг ойн, бүтүү шэрэнгиин оёорто. Үндэр тэнгэри, Үлзытэ баабайнгаа үршөөл хайра хүлеэн һүгэдэн байгаа тэдээхэн үбгэдүүд? Ямар дууһашагүй һүзэг, найдал, ямар таагдашагүй хүсэл тэдэнэй наманшалан байгаа дүрсэдэ, һүзэглэн байгаа нюдэндэ тэрэ танигдаагүй хэлэтэ номой дуун, хэнгэрэг самай абяан доро жэгтэйгээр худхалдан һэлгэжэ байгаа бэлэйб даа.
Яаһан һүрхэйб теэд тиигэжэ һүзэглэһэн һүзэг найдалынь хооһон хубхай хумхиин лэ тооһон байхань?
Тиигэжэ заримдаа сүл губиин захагүй халуун элһэн соо төөриһэн ангашаһан аяншан гэнтэ хаанабдаа тэрэ холо, бүрүүлтэһэн нюдэнээнь урдуур миралзан урдааша хүйтэн хүхэ уһан тээшэ тэгүүлдэг. Теэд хэзээдэшье тэрэ аяншан энэ мэлмэрэн байгаа уһанай хүйтэн аршааниие амасахагүй, хэдышье үдэр тэрэнэй һүлшынгөө хүсэ гарган уһан тээшэ дабшаа һаань урдань нөөхил халуун элһэн, заха хизааргүй, барагдашагүй халбайхал.
Харин урдань, аяар тэрэ тэнгэри газар хоёрой ниилээшэ холуур нөөхил сэнхир хүхэ уһан тэрэни наадалан, даллан мэлмэрхэ…
Теэд би гансал тэдээхэн үбгэдые хараа бэшэб, би тэдэнэй хүбүүдые: хүдэр дорюун, хурдан түргэн ухаатай, хада байса онгилон урбуулдаг, канал далай тодхоон үерлүүлдэг, хүсэтэ булад хүлэгүүдые хүллэн жолоододог, ямаршье бурханай бүтөөжэ шадаагүй шэнэ дэлхэй зохёон Юртэмсэ руу шэдэдэг хүнүүдые мэдэхэб!
Би өөрөөшье тэдэ зоной хүбүүнби!
… Хаданууд, хаданууд…
Орьёл үндэр, мантан томонууд, сарюун сагаан шобхо оройнуудаа дээгүүр үргэн, бүдүүзгэй аажамууд, тэдэ газар дээрэ оршонод.