Намтарай хуудаһанууд

02

Өөрын онсо һонин бэшэгтэй уран зохёолшо Ким Шогдопович Цыденов 1937 оной декабриин 4-дэ Яруунын аймагай Эгэтэ нютагта колхознигай гэр бүлэдэ түрэһэн. 1944 оной намар Эгэтын эхин һургуулида ороо. 1948-1951 онуудаар Үльдэргын долоон классай һургуулидэ, саашань Нарһатын дунда һургуулидэ һураа. Нэгэ жэл Эгэтын МТС-эй зоонодо ВЛКСМ-эй Яруунын райкомай инструктораар хүдэлөө. 1955 онһоо эхилээд 1960 он болотор Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ багшанарай инститүдтэ һураа. Түүхэ ба хэлэ бэшэгэй багша боложо гараад,  Үльдэргынгөө долоон классай һургуулиин шабинарта ном заагаа. 1961-62 онуудаар «Яруунын үнэн» гэжэ аймагай газетын харюусалгата секретаряар, мүн Хориин «Шэнэ Үдэ» газетэдэ хүдэлөө.

Һүүлээрнь Үльдэргын дунда һургуулида түүхэ ба ород хэлэ, литература заагаа,тэндээ директорэй орлогшоор, хожомынь директорээр хүдэлжэ байгаа.

Ким Шогдопович Цыденов ниитын ажалда эдэбхитэйгээр хабаададаг һэн. 1966 ондо ВЛКСМ-эй XV съездын делегадаар һунгагдаһан байна.

Ким Шогдопович Цыденов үдэһэн, тэнжэһэн нютагайнгаа байгаалиие эдир бага наһанһаа һайшаажа, һайхан бодолнуудаар эзэлэгдэн ябаһан бэлэй.

Ким Цыденовай бэшэһэн шүлэгүүд, рассказууд республикын газетэнүүдтэ, «Байгалай толон», «Байгал» ба «Байкал» журналнуудтэ, хамтын болоод эстрадын суглуулбаринуудта толилогдодог, радиогоор, телевиденеэр дамжуулагдадаг байгаа. Ким Шогдоповичай бэшэһэн рассказуудай «Һарата һүнинүүд» гэжэ ном 1961 ондо хэблэгдээ. Удаань «Бусахал даа хабар» гэжэ повесть (1964 он), «Весна возвратится» (1967 он), «Һарата һүни» (рассказууд, повесть) (1977 он), «Поэзиин үдэр» ном соо уянгата шүлэгүүдынь (1960 он), «Сердце мое, Бурятия» гэһэн буряадай бэшээшэнүүдээ суглуулбари ном соо «Одинокий домик» гэжэ рассказынь ( 1970 он), «Чистое небо Забайкалья» ном соо Ким Цыденовай «На покосе»  гэжэ нэрэтэй рассказынь Буряадай номой хэблэлээр гараа һэн. Ким Цыденовай «Бусахал даа хабар» («Весна вернется»). –Улаан-Удэ, 1964, «Һарата һүнинүүд» (Лунные ночи). – Улаан-Удэ, 1961, электронно каталог ба «Бурятика» (Буряад Уласай Үндэһэнэй номой һан) гэһэн электронно библиотекэдэ ороо. Ким Шогдопович Цыденовай рассказууд «Таёжная, озёрная,степная» гэжэ нэрэтэй буряадай уран зохёолшодой  15 боти номууд соо ороо. (2012 он).

«Залуу уран зохёолшын рассказуудые уншаһан хүн бүхэн тэрэнэй бэшэлгын шэнжые,буряад литературада байгаагүй маягые онсолон тэмдэглэһэн юм. Илангаяа американ зохёолшо Эрнест Миллер Хемингуэй, немец бэшээшэ Эрих Мария Ремарк мэтын Баруунай болон ородой зохёолшо И.А.Бунин гэхэ зэргын оюун бэлигтэнэй маягые һануулна гэжэ Александр Жамбалдоржиев, Цэрэн-Анчик Дугар-Нимаев тэмдэглээ агша һэн» (Ц-Д.Дондогой «Уяхан зүрхэтэй үеымнай нүхэр». – Буряад үнэн, 1997.)

«Ким Цыденов эдир наһанһаа захалжа, уран зохёолой, эрдэм ухаанай номуудые элбэгээр уншаһан,шудалһан, олон юумэ һониноор хөөрэжэ, тайлбарилжа үгэдэг, үргэн мэдэсэтэй, бэлэдхэл ехэтэй хүн байгаа.

Алтан дэлхэйдэ эдлэхэ ажабайдалай эхин-бага наһаяа арюунаар дурсажа, дулааханаар түүрээхэ гээшэ оюун бодолой, сагаан һэшхэлэй хэрэг даа. Ким Цыденов эгээл тиимэ бодолтой, һэшхэлтэй, үшөө тиигээд оюун мэдэрэлэй бэлигтэй хүн байгаа. Ким Цыденов зохёолнууд соогоо түлэб хүнэй наһанай арюухан үглөөе, тэрэнэй шүүдэртэй ногоон зүлгэ хаһые эхэ байгаалиингаа энгэртэ мэшэеэн хаража, оюун бэлигэйнгээ мэдэрэлээр түрэл арадтаа түүрээжэ эхилһэн ябаал…» (Б.Н.Жанчипов «Сагуудай сууряан». – Улаан-Удэ, 2007.)

Ким Шогдопович Цыденов һүүлэй үедэ түрэл нютаг тухайдаа томохон зохёол бэшэхэ гэжэ бэлэдхэлэй хүдэлмэри ябуулжа байтараа түргэн үбшэндэ нэрбэгдэжэ, тэрэ хүсэлөө бэелүүлжэ үрдеэгүй. Оройдоол 34 наһандаа үнжэгэн нимгэн сэдьхэлтэй Ким Шогдопович Цыденов энэ дэлхэйтэй хахасаа бэлэй…