Эрхые һуранхаар-бэрхые һура!
( Арадай үгэ)
Хаанахи тэрэ холын, буурал сагаан анха балар сагай сиибэн хүхэ манан соогуур төөрин, харанхы хогоосон Юртэмсын захагүй хиигээр гансаардан ябахадаа, умай соогоо бүрилдэн ябааша үриие мэдэржэ, Газар-Дэлхэй агууехээр баясаба. “Хүбүүн үриин түрэбэл, баатар янзаар һургахаб. Энээнһээ хойшо би хэзээдэшье гансаардахалгүйб, этигэл найдамта эжэл нүхэртэй болохоб”, — гэжэ һанахадаа Газар-Эхын зүрхэн халуун баяраар лугшаа һэн.
Хүйтэн мульһэн, халуун галай гасалан зоболон амасаһан Газар-Дэлхэй Ажабайдалай али зэргэ шэрүүн шангые туршанхай, тиигэжэ тэрэ эрхэ ганса хүбүүндээ хүбэн хүнжэл, торгон мансы бэлдээгүй. Тиигэжэ Замби-Түбиин хүйтэн шулуун хүрьһэн дээрэ Газарай хүүгэн мүндэлөө. Газар тэрээндэ Хүн гэжэ нэрэ үгөө. Эхэһээ гарахын эрдэм ухаан түгэлдэр Бурхан-Тэнгэрииншье үри бэшэ һэн тэрэ, үдэр бүри үндыжэ, хоног бүри тэнжэдэг үльгэр домогой баатар хүбүүншье бэшэ һэн тэрэ, харин юрын лэ нялхадал — ухаагүй, туһагүй, нарай нюсэгэн хүүгэн һэн. Юрын лэ нялхадал, тэрэнэй шадалгүй, нюсэгэн гарханууд эхынгээ сээжээр хүхыень бэдэрэн тэмтэрээ гээ. Теэд гансал бардам шанга һэн тэрэнэй тэрэ холын-холо сагай манан соогуур хашхарһан хамагые эреэшэ хашхараан.
Харин “Хүлеэ, хүүгэмни”, — гэжэ Эхэнь энгэрээ тобшолоо гээ. — Бэлэн юумэн дээрэ ябаа һаа, баатар хэзээшье болохогүйш, уудалха онгилхоо залхуурбал ухаа хэзээдэшье орохогүйш. Һура, хүүгэмни, үгы юумые бэдэржэ, бэдэрһэн юумэеэ оло, олдоогүй һаань, хэрбэеэ – тэмсэ, тэмсэлдээ хододоо ила!”
Тиигэжэ Хүн бэдэржэ, оложо, харин олдоогүй һаань – тэмсээд, илажа һураа. Бэлэн бэшэ һэн. Эхынь энэ шэрүүн шанга һургаал, хүндэ али олон алдуу — эндүүшье хэхэдэнь, хүбүүгээ хайрлан, Газар тархиинь эльбэжэ һамааруулаагүй.
Он жэлнүүд, зуун жэл, галабууд газар дээгүүр элин халин үнгэрөө.
Газар-Дэлхэйн хүбүүн хурдан хурса ухаатай, хамагые шадаха, хамагые илаха Баатар боложо дэгжэбэ, Эхынь дэлюун дэлгэр сээжэ дээрэ эрмэлзэл хүсэлынь багтахаа болин дэлибэ.
Баатар хүнэй түрэхэдэ, Хүлэг түрэдэг номнолтой. Дэгжэһэн дальбараа уурхайгаа орхижо, уудам сэнхир огторгойгоор аласые зоридог заншалтай.
Үшөө жэлнүүд үнгэрхэл, агта хүлэгөө хазаарлан, хизаар захагүй, юртэмсын танигдаагүй холын түбинүүдээр тэрэ Хүн аян замдаа мордохол.
Зүгөөр һанаа амгалан хүбүүгээ эмгэн буурал Газар-Эжынь холын замда үдэшэхэ: тэрэнэй хүбүүн хари холын газарһаа хосоронгүйгөөр бусахал — үгы юумые бэдэржэ, оложо, олдоогүй һаань – тэмсээд, илажа, тэрэ бага наһанһаа һуранхай.
1958 он.
Буряад үнэн, 1987 оной декабриин 18. “…Дуран, бодолойш дууе дахинаа һэреэхэл”
А.Цыденова хэблэлдэ бэлдээ.