Нарай багаhаань
хуугэдэй энхэргэн тэбэридэг,
Налархай дулаан
эхын нарата зүрхэн.
Эжы…Эжы…Энээхэн богонихон үгэ соо хэды ехэ баяр багтанаб?
Уран зохёолшод, поэдүүд эхэ тухай хэды гоё шүлэгүүдые, дуунуудые зохёоно гээшэб!
Эжыhээ ондоо хэн байлтайб?
Энээхэн сагаан дэлхэй дээрэ.
Энхэргэн бидэнээ ябадаг
Эжымнайл, хайрата эжымнай.
Хэды эрид эгсэ үгэнүүдээр, Цырендулма Дондогой өөрынгөө шүлэг соо эхэдээ ханданаб. Хэды hайхан зүрхэ хүдэлгэмэ, уянгата дуунууд зэдэлэгдэнэ гээшэб! Эхэ тухай хэдышье хэлэхээр, хэдышье ном бэшэхээр болоно. Эхын үүргэ юунтэйшье жэшэхээр бэшэ. Хайрата hайхан эжы!
Мүнөө жэл «Эхын үдэр», манай гүрэн арбан зургаадахияа үргэнөөр тэмдэглэгдэжэ байна.
Би «Буряадай шэдитэ нюуса» гэжэ мүрысөөндэ хабаадаха гээд, буряад зохёолшодой шүлэгүүдые, рассказуудые олоор уншабаб, тиигээд тусгаар ондоохон онсотой, Александр Галсан- Нимаевич Лыгденовэй «Үншэн» гэhэн рассказ дабтан, дабтан уншаад, зосоомни нэгэ жэгтээхэн болоо. Нэгэшье ухаан бодолдомни хүн эхэеэ хаяха гү, али орхихо гэжэ ородоггүй байгаа һэн.
«Гэр соо хон-жэн , ханын сагшье тогтошонхой. Гэрэй эзэн , гансаараа байдаг, дала наhатай хүгшэн, үглөөнэй сагаашье заhаагүй. Теэд ябуулаадшье яахаб, мүнөөдэр гэрhээ гаража ошохонь ха юм. Хотын наhатайшуулай хамтын байра гээшэнь ямарханаар Сэндэмэ хүгшэниие угтаха хаб?»
Энэ үгэнүүдые уншаад, городой наhатайшуулай хамтын байра юун гээшэб?- гэжэ эжыhээ hурабаб. Тиихэдэмни эжым харюусаба: — «Хүн үтэлжэ хүгшэрхэдөө, гансаардажа ядархадаал тэрэ байрада , хүнэй харууhан доро ошожо ородог юм. Интернет орожо иимэ байдалда ороһон хүгшэд үбгэдые хараад үзыш даа мухаамни» — гэбэ. Интернет нээжэ хараад, иимэ юумэ оложо уншабаб: — «России гүрэндэ 3000 тиимэ гэрнүүд байдаг байна, тэрээнь соонь 200000 үншэн зон». «Буряад Республикын Министерствын социально-хамгаалгын талаар үгтэһэн данса дээрэ 2,3 мяанган хүн энэ хүгшэдээ байрада байха һаа гадна, 850 зониинь дүтэ түрэлхид сугтаа байна». Саашань харахадам, манай Буряад орондо, аймаг бүхэндэ үншэдэй гэрнүүд байдаг байна, манайшье аймагта Эгэтэ нютагта байhан юм гэжэ эжы хэлэбэ. Тиихэһээ уламжалан эжым хөөрэнэ: — « Харин, үншэн орхигдоһон хүгшэд гээшэ манай яhатанда орой заяандаашье байгаагүй юм. Энээнhээ нүгэлтэй , аймшагтай юумэн үгы байгаа, энээниие алдахагүй нангин журам, уялга гээшэ ямаршье нютаг нуга соогуур суутай байһан юм. Ёhо заншалаа сахиха, угаа уhанда
хаяхагүй, ямар угтай байгаа hэмши, тэдэнь тэдхэмжэ үгэжэ харалсадаг байһан юм. Тиимэһээ, минии хоёр наһатай үншэн үлэхэдэм, намайе буряад айл, манай басаган гэжэ альган дээрэ үргэжэ, «Хүлым дүрөөдэм, гарым ганзагадам» хүргэһэн юм. Мүнөө сагай эрилтээр, иимэрхүү үншэрхэ хэнзэрхэ ябадалай хаана нэгэтэ гаража ерээ hаань , гүрэнэй тэдхэмжэ байна ха юм, гэдэг болонхой».
Үргэлжэлүүлэн уншахадам, үтэлhэн зониие хамгаалдаг, туhа хүргэдэг, эмхи зургаанай ажалшад хэлэнэ :- « Хүбүүнэйнгээ ерэжэ харалсахагүй , абаашахагүй юм hаань хүгшэдэй хамтын байрада ошожо орогты, ядаха тулихаяа, гансаардахаяа болихот», иимэ юумэ дуулахадаа, хугшэн хоёр хүлөө хуха сохюулhандал болоо hэн. Үтэлhэн хойно уй гашуудалда абташоод, үри хүүгэдээрээ омогорхохо, баярлахын орондо гажаржа, гомдожо ябаха гээшэмнай ехэхэн хүшэр хүндэ байдал хаш гэжэ ойлгохые туршанаб.
Энэ наhанайм абарал,
Урдаа хараха жаргал,
Зүрхэнэйм илдамхан гуниг-
Бүргэд болоhон дальбараам.
Хэды hайхан үгэнүүдээр, Надежда Цой өөрынгөө шүлэг соо хүбүүндээ ханданаб. Ямаршье нютагай эхэ, үхибүүгэй иижэ hанажа ябаа ёһотой. Хүрьhэтэ алтан дэлхэй дээрэ хүн боложо мүндэлхэhөөмнай холо урид манай түлөө үдэр hүниин hанаа үнөөндэ абтажа, элүүр энхэ түрэхымнай түлөө оролдоhон хэн бэлэй? Аятай бүлеэхэн альгатай, энхэргэн халуун зүрхэ сэдьхэлтэй, уринhаа урин шарайтай эжыл ааб даа, ашата hайхан эжы! Гансашье мүнөөдэр бэшэ, мүн үсэгэлдэр, мүн долоон хоногой саада тээ, али магад, долоон hара, долоон жэл гү, магад,юрэдөө, энэ наhан соогоо, хэзээ заяандаашье хүүгэдээ хододоо хүлеэжэ байдаг эхын нангин нимгэн зүрхэн! Энэ үгэнүүдые бу мартаял гэжэ бүхы орон дэлхэйн зониие,үетэн нүхэдөө, гуйха дурам хүрэнэ.
Би энэ дэлхэйн эжынэртэ хододоо залуу,үйдхар гашуудал үзэнгүй, ажабайдалдань заха хизааргүй амжалта, зол жаргалтай, элүүр энхэ ябахыень хүсэнэб! Энэ тэнюун дэлхэй дээрэ эхын нэрэ хододоо мүнхэ байг лэ!
Нарhaтын хоердохи дунда hургуулиин
8-дахи ангиин һурагша Эрдынеева Алима