Ашата энэ дэлхэй дээрэ
Алтанһаа үнэтэй үгэ бии- эжы!
Мүшэтэ энэ дэлхэй дээрэ
Мүнгэнһөө үнэтэй үгэ бии – эжы!
Ц.-Х. Жамьянова
Бүмбэрсэг энэ дэлхэй дээрэ ажаһууһан арад зоной хүн бүхэн эжы тухайгаа нэгэтэ бэшэ һанажа үзөө ёһотой. Уран шүлэгшэн түрүүшынгээ мүрнүүдые эгээл сэнтэй эжыдээ зорюулан бэшэһэн байдаг. Тиимэһээ, минии һанахада, эжы гэһэн үгэ ямаршье алта мүнгэнһөө сэнтэй үгэ болоно.
Эжы… Юһэн һара хээли шэрэжэ, улаан шуһаяа гоожуулан, энэ дэлхэй дээрэ намда ажамидарал үгэһэн минии эжы Намжилма Цырендоржиевна Цыбикова болоно. Үдэр һүниие мэдэнгүй, дулаахан үлгы соо үлгыдэн, альган дээрээ бөөмэйлжэ, тоонто уужам сэлгеэхэн Улхасаа нютагайм газар дээгүүр түрүүшын алхамуудые хүүлэһэн юм. Үлзы һайхан сэдьхэлтэй эжы абамнай урдаа хаража ябаха ахатаймни юугээршье дутуулангүй үндылгэн, маанараа эрдэмэй дээжые амасуулжа ябанад.
Эжымни Яруунын аймагай Улхасаа нютагта 1976 оной луу жэлдэ ажалша малша үнэр баян айлда түрэһэн намтартай. Намжилма Цырендоржиевна гэр бүлэдөө табадахи үринь боложо түрэхэдөө, урдаа дахаха дүрбэн аханар болон эгэшэтэй, дахуулжа ябаха хоер дүүнэртэй. Эдир наһаяа тоонто нютагтаа үнгэргэжэ, дунда һургуули эрхимээр дүүргэжэ гараһан. Түрэһэн эжы абадаа, түрэл колхоздоо туһалалсахаяа мал ажалда ябаһан. Бага наһанһаа хойшо үхибүүд соогоо ажалша бэрхэ, хүнгэн хүлтэй, һайн юумэндэ шуналтай, шуран түргэн һэн. Хүндэ ажалһаа сухарингүй, янгинама хүйтэнииие хүйтэн гэнгүй, ангама халууниие халуун гэнгүй, саһа борооһоошье, һалхи шуургаһаашье айнгүй хони ямаа адуулһан, түрүүлһэн юм. Улхасаа нютагайнгаа уужам талаар хонидоо адуулжа ябахадаа, хонгеохон дуунуудаа зэдэлүүлэн дуулаха дуратай һэн. “Ганса сусал гал болохогүй, ганса хүн айл болохогүй” гэһэндэл эжымни суг һургуулида һураһан нүхэртэеэ инаг дуранай охиндо абтажа, гэр бүлэ зохёоһон.
Эжымни энэрхы зөөлэн, уян сэдьхэлтэй, сагаан һанаатай, илдам налгай зантай, үнэн сэхэ, урагшаа һанаатай. Тиимэһээ олон нүхэд, түрэлхид гэрэймнай богоһо элээжэ байдаг. Даруу номгон, үлүү булуугаа хүндэ хөөрэжэ ябадаггүй.
Манай эжы бидэнэртээ үдэр һүнигүй һанаагаа зобожол байдаг. Эхын зрхэн үри хүүгэдэйнгээ хаанашье ябабал, яажашье һаань, ямаршье аргаар һаань, тэдэндээ туһалха гэжэ оролдодог ха юм. Үглөөнэй эртэ наранаар бодожо, үдэшэ орой хэбтэжэ, эсэхэ сусахые мэдэнгүй, хамаг ажалаа аалихан хэжэл ябадаг. Бидэ, үхибүүдынь, һургуулидаа һайнаар һуража, урмашуулхые оролдодогбди. Харин сүлөө сагай гарабалнь, гэрэй ажалда хам орожо туһалдагбди. Эжымнай маанадые зоной түлөө һанаагаа зобохыемнай, хүнүүдтэ урин дулаанаар хандахыемнай, холын хараа бодолтой, һайн һайхан эрмэлзэлтэй ябыемнай хододоо заажа үгэдэг. Эхын зааһан һургаал заабаринууд сэгнэшэгүй даа.
Түрэһэн гансахан эжыхэнээ уужам ехэ дэлхэй дээрэ алта, мүнгэнһөө сэнтэйгээр һанажа, гурбан зөөлэниие үзүүлжэ, һанаа сэдьхэлыень зобоонгүй, үтэлхэ наһандань үргэжэ ябабалнай, хайрата эжынмнай шарай хододоо урихан байхал. “Урихан эжым шарайһаа үлгэн дэлхэй дулаахан…”
Цыбикова Соелма, Яруунын аймагай,
Нарһатын 1-дэхи дунда һургуулиин
8 — дахи классай һурагша
Хүтэлбэрилэгшэ: Дондокова С.Д.,
буряад хэлэ ба литературын багша